Terminološka odrednica tenor misa podrazumeva karakterizaciju onog tipa kantus firmus mise, gde je melodija kantusa firmusa plasirana u jednoj fakturnoj deonici čitavim njenim tokom.
U slučaju pojma „tenor misa“, termin ,,tenor“ (lat. tenere, držati) je upotrebljen u širem značenju, označavajući sloj kontrapunktske fakture u kome se nalazi melodija kantusa firmusa, a ne naziv određenog glasovnog registra. Sa razvojem tehnike kantusa firmusa termin ,,tenor“, kao fundament polifone strukture, zadržava svoje značenje samo u slučaju kompozicija koje imaju istaknuto izlaganje melodije kantusa firmusa u jednom glasu horske fakture (ne mora to nužno biti tenor), odnosno, u ,,tenor misama“ i ,,tenor motetima“ (s obzirom na mogućnosti plasiranja melodije u više glasova ili upotrebe višeglasnog muzičkog materijala kao kantusa firmusa). Tenor misa, kao najraniji tip mise, predstavlja polaznu tačku u razvoju tehnike kantusa firmusa, i svoje mesto nalazi u stvaralaštvu većine renesansnih kompozitora.
U srednjovekovnoj polifoniji, svi glasovi kontrapunktske fakture su sadržajno i intonativno određivani prema postojećem tenoru kao prema bazi. Stoga, u tenoru se nalazio melodijski pokret u dužim notnim vrednostima. Iz ovih razloga je kantus firmus skoro uvek bivao pozicioniran baš u ovoj deonici (sve do 1400. godine, a često i nakon toga). Čak i nakon 1400. godine, ostala je navika da se fundamentalni glas kontrapunktske fakture, kao nosilac kantus firmus melodije, naziva tenorom.
Tokom XV veka, kada je usavršena tenor misa, mogu se identifikovati dve velike tendencije. Prva tendencija podrazumeva favorizaciju bukvalnog citata, što se naziva „racionalnim pristupom“ (eng. rational type of writing) u oblikovanju muzičkog materijala. Druga tendencija se odnosi na preuzete melodije koje su slobodno ritmizovane i melodijski izmenjene, ponekad gotovo do neprepoznatljivosti, te se govori o „iracionalnom pristupu“ (eng. irrational type of writing) (Sparks 1963). Nije neobično da se preuzeta melodija javi očuvane melodijske konture (ali ritmički izmenjena), što svakako umnogome olakšava utvrđivanje njenog porekla. Čak su kompozitori ponekad, na početku mise, ispod vokalne deonice gde se kantus firmus nalazi, ispisivali i njen prvobitni naziv. Međutim, tenor misa kao glavnu svoju karakteristiku ima izlaganje melodije kantusa firmusa u dugim notnim vrednostima i prema toj karakteristici se najlakše i prepoznaje.
Literatura:
Besseler, Heinrich. 1931. Die Musik des Mittelalters und der Renaissance. Potsdam: Akademische Verlagsgesellschaft Athenaion.
Bukofzer, Manfred. 1950. Studies in Medieval and Renaissance Music. New York: W. W. Norton and Company, Inc.
Božanić, Zoran. 2016. „Imitation on Cantus Firmus in Renaissance Vocal Polyphony“. In From structure to narrative; [The Proceedings of the 9th International Conference Music Theory and Analysis], International Conference Music Theory and Analysis (9; 2011; Beograd), edited by Miloš Zatkalik et al., 33–40. Belgrade: Faculty of Music.
Radivojević, Maja. 2014. „Upotreba i značenje odrednice ‘tenor misa’“. U Zbornik radova sa VIII međunarodnog naučnog skupa održanog na Filološko-umetničkom fakultetu u Kragujevcu (25−26. X 2013), Knjiga III, Pagansko i hrišćansko u likovnoj umetnosti & Satira u muzici, urednici Sanja Pajić i Valerija Kanački, 287–295. Kragujevac: Filološko–umetnički fakultet.
Radivojević Slavković, Maja. 2019. „Uticaj kantusa firmusa na konstituisanje forme u tenor misama Đovanija Pjerluiđija da Palestrine“. U Zbornik radova sa međunarodnog naučnog skupa Vlado Milošević: etnomuzikolog, kompozitor i pedagog – Tradicija kao inspiracija (21–22. IV 2017), urednici Sonja Marinković, Sanda Dodik, Dragica Panić Kašanski, 40–53. Banja Luka: Akademija umjetnosti.
Reese, Gustave. 1954. Music in the Renaissance. London: J. M. Dent & Sons Ltd.
Repanić, Predrag. 2004. ,,Osnovni principi rada sa kantus firmusom u renesansnoj polifoniji“. U Muzička teorija i analiza 1, urednici Mirjana Živković, Ana Stefanović, Miloš Zatkalik, 52–71. Beograd: Fakultet muzičke umetnosti.
Sparks, Edgar. 1963. Cantus firmus in Mass and Motet 1420–1520. Berkeley and Los Angeles: University of California Press.
Wegman, Rob. 2021. ,,Tenor mass“. In Grove Music Online, edited by Laura Macy, Accessed 27 August, 2021, https://www.oxfordmusiconline.com/grovemusic/view/10.1093/gmo/9781561592630.001.0001/omo-9781561592630-e-0000027681
Maja Radivojević Slavković