Stilska crta ili stilema, najuža je stilska kategorija. Stilema je pojam Mišela (Majkla) Rifatera (Michel Michael Riffaterre) osnivača strukturalne stilistike koji ga naziva i stilističkim instrumentarijumom. Prema ovom autoru, kontekst je taj u kome se prepoznaje neobično, stilski naglašeno mesto. Bitna osobina stileme je što omogućava razlikovno/distinktivno svojstvo koje izražajno pisanje odvaja od neizražajnog, koje stilski neutralno razlikuje od stilski obeleženog. Na takav način pisac čitaocima daje mogućnost stilske identifikacije „koja je jednako vrijedna za neograničen broj adresanata“ (Riffaterre 1989, 526). Osim što imaju uobičajenu funkciju u jezičkoj strukturi, stilske crte imaju i dodatnu funkciju prenosioca informacije o stilu: „pod stilemom razumijevam jedinicu ojačane izražajnosti koja koji segmenat teksta s razine puke obàvjesnosti/izvještajnosti diže do razine izražajne sugestivnosti“ (Pranjić 1998).
Nisu svi elementi muzičkog jezika stilske crte. Stilske crte su distinktivni činioci stila u tom smislu što se kroz često ponavljanje uspostavlja njihova posebnost. Tako recimo, stilskom crtom barokne muzike mogli bismo da nazovemo troslojnu fakturu, stilskom crtom klasicizma albertinski bas, stilskom crtom romantizma periodičnu strukturu u okviru lirike itd. Stilske crte su univerzalne kategorije stila i mogu da se pojavljuju u različitim stilovima, dok ih sam kontekst određuje kao distinktivne činioce određene epohe. Pojave pojedinačnih stilskih crta izvan konteksta epohe u kojoj su distinktivni činioci, ne podrazumeva ponovno rađanje epohe na koju se referira. Karakteristika stilskih crta je da se međusobno udružuju sa ostalim stilskim crtama sa kojima grade jedinstvo stila. Na primer, specifično izgrađena romantičarska melodija periodične strukture i emancipovana od pratnje, uz korišćenje durskog (ređe molskog) dijatonskog tonaliteta uz mnoštvo zadržica u melodiji, pomenutim stilskim crtama ukazuje na jedinstvo lirike u okviru epohe romantizma.
Literatura:
Pranjić, Krunoslav. 1998. “Virtualnost dijakronijskih stilema”, Stilistika, https://stilistika.org/virtualnost-dijakronijskih-stilema.
Riffaterre, Michael. 1989. „Stilistički kontekst“, Quorum V, 5(28), str. 538–545
Srđan Teparić