Motet (fr. motet, lat. motetus, motellus, motetta, od fr. mot – reč) je jedan od najznačajnijih žanrova vokalne višeglasne muzike. U svakoj od etapa svog dugog istorijskog razvoja, zavisno od važećih kulturnih i stilskih normi, motet uključuje specifičnu sadržinu i jezik teksta, način izgradnje i namenu, ponekad uz učešće instrumenata.
Najraniji moteti datiraju s kraja XII veka. Proistekli su iz klauzula (lat. clausula – zaključak), odnosno, slobodnije koncipiranih delova organuma (rani oblici višeglasja) koji su se nalazili pred kadencom. Osnovu čini gregorijanska melodija (kantus firmus), na koju su dopisivane nove melodije. Zasluge za začeće moteta pripadaju kompozitorima pariske škole Notr Dam, Leoninu (Leoninus) i Perotinu (Perotinus).
Od XIII veka motet se razvija u popularnu kompoziciju za dva do tri glasa, neretko sa simultanim izlaganjem duhovnih i svetovnih tekstova, čak i na različitim jezicima. Deonice bez teksta najverovatnije su izvođene na instrumentima. Motet XIII veka karakteriše izgradnja prema tzv. ritmičkim modusima, pomoću kojih su oblikovani kako koralna melodija, tako i melodije ostalih glasova. Najveći deo sačuvanih kompozicija iz tog perioda do danas nema ustanovljene autore. Motet XIV veka odlikuje tehnika izoritmije (grč. izos – isti, ritmos – mera), što se suštinski ticalo naročite primene ritmičkih ali i melodijskih obrazaca (Judkin 2003, Božanić 2006). Neki od najznačajnijih kompozitora su Adam de la Al (Adam de la Halle), Filip de Vitri (Philippe de Vitry) i Gijom de Mašo (Guillaume de Machault).
Tokom XV i XVI veka motet, uz misu, postaje centralni muzički žanr. Razvija se u horsku a cappella kompoziciju za 4–6 glasova, sa tekstom najčešće duhovne tematike na latinskom jeziku, čija je namena prevazilazila liturgijske okvire (Cummings 2006). U početku, motet je komponovan na kantus firmus, a pred kraj XV veka postepeno se oslobađa ove tehnike i mahom temelji na tehnici imitacije. Renesansne motete su, uz mnoštvo ostalih, komponovali Gijom Difaj (Guillaume Dufay), Johanes Okegem (Johanne Ockeghem), Jakob Obreht (Jacob Obrecht), Žosken de Pre (Josquin des Pres), Đovani Pjerluiđi da Palestrina (Giovanni Pierluigi da Paletsrina) i Orlando di Laso (Orlando di Lasso).
U XVII veku motetima se nazivaju vokalne kompozicije s biblijskim tekstom na latinskom jeziku (katolička tradicija), odnosno na narodnim jezicima (protestantska tradicija). Mogu se pratiti dve razvojne linije: s jedne strane, neguje se horski motet, koji se oslanja na motetski stil XVI veka. S druge strane, razvija se tzv. „koncertantni motet“ (ital. motetto concertato) u kojem se asimiluju elementi solističkog pevanja (1–4 solista) i instrumentalne pratnje (kontinuo ili instrumentalni ansambl). Različiti karakteri i fakture odseka moteta dovode i do njegove kompleksne višestavačne forme (npr. kod Baha /Johann Sebastian Bach/). Među značajnijim baroknim kompozitorima moteta su Alesandro Skarlati (Alessandro Scarlatti), Žan-Batist Lili (Jean-Baptiste Lully), Žan-Filip Ramo (Jean-Philippe Rameau), Hajnrih Šic (Heinrich Schütz), Johan Sebastijan Bah i Georg Filip Teleman (Georg Philipp Telemann).
Od sredine XVIII veka moteti se mogu naći u stvaralačkom opusu istaknutih kompozitora poput Mocarta (Wolfgang Amadeus Mozart), Mendelsona (Felix Mendelssohn), Lista (Ferenc Liszt), Bramsa (Johannes Brahms) i Verdija (Giuseppe Verdi). Kompozitori su se neretko oslanjali na specifične osobine i tehnike zastupljene u ranijim etapama razvoja moteta.
Literatura:
Belić, Senka. 2020. “On the Connection of Musico-rhetorical Strategies and Marian Topic/Topos in Renaissance Motets.” Музикологија 28 (1): 159–171.
Božanić, Zoran. 2006. „Razvoj moteta u periodu modalnog višeglasja.“ U Muzička teorija i analiza 3: zbornik Katedre za teorijske predmete, urednici Mirjana Živković i drugi, 88–109. Beograd: Fakultet muzičke umetnosti.
Cummings, Anthony M. 2006. “The Motet.” In European Music 1520-1640, edited by James Haar, 130–156. Woodbrodge: Boydell Press.
Cumming, Julie E. 2004. The Motet in the Age of Du Fay. Cambridge: Cambridge University Press.
Huot, Sylvia. 1997. Allegorical Play of Old French Motet: The Sacred and the Profane in Thirteenth-Century Polyphony. Stanford: Stanford University Press.
Judkin, Džeremi. 2003. Muzika u srednjevekovnoj Evropi. Beograd: Clio.
Medić, Milena. 2007. “Ars poetica: retorika kao model Žoskenovog moteta Alma redemptoris mater.” U Seminar kompozitora, muzikologa, etno muzikologa i muzičkih teoretičara, urednici Danijela Ilić, Miloš Zatkalik i Nataša Nagorni Petrov, 41–56. Sokobanja: Heroes.
Melamed, Daniel R. 1995. J. S. Bach and the German Motet. Cambridge: Cambridge University Press.
Pesce, Dolores, ed. 1997. Hearing the Motet: Essays on the Motet of the Middle Ages and Renaissance. New York, Oxford: Oxford University Press.
Rastall, Richard, ed. 2010. The Secular Latin Motet in the Renaissance. Lewiston, Queenston, Lampeter: Edwin Mellen Press.
Sanders, Ernest H., Leeman L. Perkins, Patrick Macey, Christoph Wolff, Jerome Roche, Graham Dixon, James R. Anthony and Malcolm Boyd. 2001. “Motet.” In Grove Music Online. Accessed January 6, 2022. https://www.oxfordmusiconline.com/grovemusic/view/10.1093/gmo/9781561592630.001.0001/omo-9781561592630-e-0000040086.
Zayaruznaya, Anna. 2018. Upper-Voice Structures and Compositional Process in the Ars nova Motet. London, New York: Routledge.
Senka Belić