Pod cikličnim formama se, u najširem smislu, podrazumevaju one kompozicije u kojima je više stavova intencionalno integrisano u jedinstveno muzičko delo. Naziv je izveden iz grčkog pojma kýklos (lat. cyclus), što znači „krug“ i simbolično ukazuje na celinu i zaokruženost. Ovako shvaćen pojam, kao „muzički ciklus“, odnosi se podjednako na vokalne forme kao što su mise, oratorijumi, opere i ciklusi pesama, kao i na instrumentalne kompozicije tipa svite, sonate, simfonije, koncerta i samostalnih varijacionih ciklusa. Od 1750. godine, epitetom „ciklično“ opisuju se 1) dela u kojem se deo jednog stava ponavlja u drugom (na primer, Peta i Deveta simfonija Betovena/Ludwig van Beethoven/) 2) delo u kojem je više stavova bazirano na sličnom tematskom materijalu, a stavovi vrlo često stopljeni 3) ciklusi pesama ili instrumentalnih, najčešće klavirskih minijatura osmišljenih za integralno izvođenje kao, na primer, Karneval Roberta Šumana (Robert Schumann) (Taylor 2011, 6). Od sredine XIX veka termin „ciklična forma“ se koristi u specifičnijem smislu za one tipove „tematskih ponavljanja na nadstavačnom nivou“ (Taylor 2011, 10) isključivo u instrumentalnoj muzici. Pri tom, termin “forma” u ovoj sintagmi se „ne odnosi na konkretan arhitektonski dizajn, te stoga ne postoji generički arhetip“ (Taylor 2011, 10). Procedure tematskog povezivanja stavova mogu biti sprovedene u širokom rasponu od uokviravanja ciklusa (uvod i koda na istom materijalu), postupka reminiscencije (pojava tematskog materijala iz nekog od prethodnih stavova u finalnom stavu), sintetičkog principa (jedna ili više zajedničkih tema za sve stavove), karakterne transformacije jedne teme kroz stavove u programskim simfonijama do “postupka rada sa više tematskih jezgara” (Марковић 1997, 101) u procesima preoblikovanja višestavačne koncepcije dela u jednostavačnu.
Literatura:
Марковић, Катарина. 1997. „Циклични принцип у делима Сезара Франка“. Нови Звук 9: 97–112.
Proksch, Bryan Jeffrey. 2006. Cyclic Integration in the Instrumental Music of Haydn and Mozart. Chappel Hill: University of North Carolina, College of Arts and Sciences. https://cdr.lib.unc.edu/concern/dissertations/ft848q740
Skovran, Dušan i Vlastimir Peričić. 1991. Nauka o muzičkim oblicima. Sedmo izdanje. Beograd: Univerzitet umetnosti u Beogradu.
Taylor, Benedict. 2011. Mendelssohn, Time and Memory: The Romantic Conception of Cyclic Form. Cambridge: Cambridge University Press.
Ivana Vuksanović